نیازهای غذایی سیب زمینی
تمامی موجودات زنده از جمله گیاهان برای رشد و نمو نیاز به غذا دارند. خاک تامین کننده اکثریت قریب به اتفاق عناصر غذایی مورد نیاز گیاه می باشد. در تغذیه صحیح گیاه نه تنها باید هر عنصر به اندازه کافی در دسترس گیاه قرار گیرد، بلکه ایجاد تعادل و رعایت نسبت میان میزان عناصر مصرفی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. آرنون و اسکات (1939) سه معیار را برای ضروری بودن یک عنصر عنوان نموده اند. این سه معیار عبارت است از:
-- گیاه بدون آن عنصر قادر به تکمیل چرخه حیات خود نباشد
-- وظیفه آن عنصر توسط عنصر دیگری قابل انجام و جایگزینی نباشد
-- عنصر مستقیماً در متابولیسم و تغذیه گیاه نقش داشته باشد.
براساس معیارهای فوق تا کنون 16 عنصر برای رشد و نمو گیاهان ضروری تشخیص داده شده است. کربن، اکسیژن، هیدروژن، نیتروژن، فسفر، پتاسیم، کلسیم، منیزیم، گوگرد، آهن، منگنز، روی، مس، بر، مولیبدن و کلر شانزده عنصر ضروری مورد نیاز گیاهان هستند. سه عنصر اول یعنی کربن، اکسیژن و هیدروژن قسمت اعظم ماده خشک گیاهی (60 تا 90 درصد) را تشکیل می دهند و این سه عنصر عمدتاً از طریق آب و هوا تامین می شوند. سه عنصر فوق همراه با شش عنصر نیتروژن، فسفر و پتاسیم، کلسیم و منیزیم و گوگرد پرمصرف عناصر برای گیاهان هستند. و هفت عنصر دیگر یعنی آهن، منگنز، روی، مس، بر، مولیبدن و کلر عناصر غذایی کم مصرف یا ریز مغذی هستند. (البته بعضی از منابع نیکل و کبالت را نیز جزء عناصر کم مصرف قلمداد می کنند) گیاهان همانگونه که بدون عناصر پر مصرف قادر به ادامه حیات نیستند، بدون استفاده از عناصر غذایی کم مصرف نیز قادر به ادامه حیات نخواهند بود. تفاوت عمده ای که این عناصر با عناصر پر نیاز دارند این است که این عناصر در مقایسه با عناصر پر نیاز به مقدار کمتری مورد نیاز گیاهان هستند. به عبارت دیگر تفاوت این دو دسته در مقدار نیاز گیاهان به آنها است. اما ریزمغذی ها علی رغم نیاز کم، جایگاه ویژه ای در تولیدات کشاورزی دارند. از آنجایی که سیب زمینی یكی از گیاهان پر توقع می باشد و برای رشد و نمو نیاز به عناصر غذایی پر مصرف (ماكرو المنت) و كم مصرف (میكرو المنت) دارد و كمبود هر یك از عناصر مورد نیاز در خاك سبب كاهش عملكرد و یا پایین آمدن كیفیت آن می گردد، بدیهی است كه هر چه واریته ای پر محصول تر و یا مدیریت مزرعه به صورتی باشد كه انتظار برداشت محصول بیشتری برود نیاز غذایی گیاه نیز افزایش مییابد لذا با توجه به حاصلخیزی خاك و عملكرد مورد انتظار میزان كود مورد نیاز برای هر مزرعه را میتوان تعیین نمود. در رابطه با نیاز كودی سیب زمینی به عناصر غذایی پرمصرف سه عنصر ازت، فسفر و پتاسیم دارای اهمیت می باشند.
باعنایت به اینكه سیب زمینی نیازهای كودی خود را در اوایل رشد از غدۀ بذری تامین میكند لذا حداكثر رشد و جذب مواد معدنی از خاك را زمان گلدهی و بعد از آن خواهد داشت علی رقم اهمیت روز افزون عناصر کم مصرف در تولیدات کشاورزی در کشورهای پیشرفته، متاسفانه در ایران به نقش این عناصر توجه کافی نشده است به طوری که مصرف کودهای حاوی این عناصر در کشور بسیار ناچیز است و به ازاء هر یک تن کود مصرفی، حدود دو گرم کود کم مصرف، هم مصرف نمی گردد.
به عبارت دیگر با عنایت به این که مصرف سالانه کودهای شیمیایی ماکرو در ایران حدود 2.5 میلیون تن است، باید سالیانه 75 هزار تن کودهای حاوی عناصر کم مصرف، مصرف نمود ولی مصرف این نوع کودهادر کشور ما به حدود 20 هزار تن در سال هم نمی رسد. واضح است که در خاک های آهکی، مانند اکثریت خاک های ایران، در مقایسه با خاکهای اسیدی کمبود این عناصر بیشتر مطرح است. متاسفانه توجه به این عناصر نیز مانند توجه به مواد آلی و کودهای پتاسیمی به بوته فراموشی سپرده شده است.
در اینجا لزوم استفاده از کود ۱۰۰٪ ارگانیک ازمایت به عنوان یک منبع غذایی کامل که حاوی تمامی عناصر غذایی پر مصرف (ماكروالمنت) و كم مصرف (میكروالمنت) و همچنین عناصر کمیاب ولی ضروری برای رشد(Trace Elements) نظیر سلنیوم، نیکل و نقره است توصیه می شود. در زیر اشاره به تاثییرات برخی از عناصر مهم موجود در ازمایت بر روی رشد سیب زمینی می کنیم.
ازت
مهمترین عنصر مورد نیاز سیب زمینی ازت است كه در صورت كمبود باعث كاهش شدید محصول میگردد میزان كود ازته مورد نیاز برای خاك هایی با مواد آلی كمتر از یك درصد با عملكرد حدود 45 تن در هكتار 180 كیلوگرم ازت خالص در هكتار مطابق با 390 كیلوگرم اوره و برای خاك های با مواد آلی بیش از یك درصد 150 كیلوگرم ازت خالص برابر 325 كیلوگرم اوره می باشد. علائم كمبود ازت رنگ پریدگی برگهاست برگها معمولاً به رنگ روشن، سبز مایل به زرد و زرد روشن درمی آیند و برگ های پیر زرد شده و خزان می كنند. همچنین کمبود ازت موجب كوتولگی گیاه و كوچك ماندن برگها می شود.
پتاسیم
در خاك های شنی و سبك عموماً پتاسیم خاك كم بوده و نیاز به مصرف كود پتاسه دارد و باتوجه بــه اینكه سیب زمینی یكی از گیاهان پر نیاز به پتاسیم است، در چنین خاكهایی در صورتی كه میزان پتاسیم قابل استفاده برای گیاه كمتر ازppm 250 باشد کود توصیه میگردد. وجود پتاسیم موجب افزایش نشاسته شده، از سیاه شدن غده ها در مجاورت هوا جلوگیری كرده، سبب خوش رنگی سیب زمینی می شود و مقاومت گیاه را نسبت به بیماری های قارچی افزایش می دهد.
فسفر
نیاز سیب زمینی به فسفر در مقایسه با ازت و پتاسیم خیلی كمتر است. با این حال در اثر کمبود فسفر نقاط قهوه ای یا برنزی داخل غده ها بوجود می آید میزان كود فسفره مورد نیاز گیاه با توجه به میزان فسفر قابل جذب موجود در خاك تعریف می شود. در خاکهایی که به طور متوسط حاوی مقدار ppm ۱۰ فسفر است نیاز به فسفر بیشتر بوده و باید تامین گردد.
منگنز
در اثر كمبود منگنز، نقاط مشخص سیاه و قهوه ای روی برگهای جوان ظاهر می شود. این كمبود عمدتا" با زردی بین رگبرگ ها همراه است. از دیگر علائم كمبود منگنز در سیب زمینی، ضعیف شدن پوست روئی سیب زمینی و در نتیجه آسیب دیدن غده ها در هنگام برداشت می باشد.
بـور
كمبود بور موجب آبكی و بی مزه شدن سیب زمینی و كاهش كیفیت آن می شود، غده ها كوچك مانده، برگها ضخیم شده حاشیه آنها به سمت بالا بر می گردد.
روی
در اثر كمبود روی، برگهای جوان سیب زمینی، فنجانی شكل می شوند. در کل کمبود روی مستقیماً بر روی رشد برگ تاثیر گذاشته، برگ ها ضخیم و شکننده شده به شکل S در آمده و در نهایت از پوشش شاخ و برگی بوته می کاهد.
کلسیم
كمبود كلسیم موجب زردی و پیچیده شدن برگچه ها در برگ های بالائی می شود. سوختگی نوك برگ، زردی كم برگ های جدیدو كاهش خاصیت انبارداری غده ها، از دیگر علائم كمبود كلسیم است.
مس
در اثر كمبود مس برگ های جوان چروكیده وپژمرده می شوند. در هنگام رشد جوانه ها، جوانه های انتهائی می ریزند و نوك برگ ها دچار بافت مردگی می شود.
کبالت
زمانی که برگهای سیب زمینی تحت تاثیر تنش های شدید محیطی قرار گرفته و عمیقاً آسیب می بینند، کبالت از طریق جلوگیری از تولید اتیلن بر روی محتوای پلی آمین تاثیر گذاشته و سبب کاهش آن می شود و در نتیجه فعالیت آنزیم ضد اکسیداتیو نیز کاهش می یابد، از این رو باعث افزایش سطح شده و آسیب پذبری غشا را کاهش داده و از این طریق نشان می دهد که اثرات حفاظتی بر روی گیاه دارد.
آهن
کمبود آهن ممکن است در خاک های حاوی آهک آزاد توسعه یابد، به ویژه در طول دوره های سرد و مرطوب است کمبود بیشتر مشاهده می شود. از علائم کمبود میتوان به زردی نوک برگ اشاره کرد که در برگ های جوان بیشتر مشاهده می شود.
مولیبدن
سیب زمینی مولیبدن را به صورت یون مولیبدات جذب می کند. مولیبدن یک ریزمغذی ضروری است که جذب نیتروژن را در گیاهان تسهیل می بخشد. بدون حضور مولیبدن گیاهان قادر به تبدیل نیترات به اسیدهای آمینه نیستند، مولیبدن بیشتر در خاکهای شنی و اسیدی اتفاق می افتد و با توجه به اهمیت و جایگاهی که نیتروژن در کشت سیب زمینی دارد میتوان به ضرورت انکار ناپذیر وجود مولیبدن اشاره نمود.
در نهایت عملكرد و كیفیت غده سیب‌زمینی تحت تأثیر رقم، آب و هوا، وضعیت حاصلخیزی خاك، نوع مقدار مصرف كودهای آلی و شیمیایی است. عملكرد كمی و كیفی سیب‌زمینی بستگی به تغذیه متعادل كود دارد. حداقل اشارات مطرح شده در خصوص برخی از عناصر سنگین بیانگر این موضوع می تواند باشد که استفاده از محصول ازومایت که بیش از ۶۷ عنصر معدنی ۱۰۰٪ طبیعی را در خود جای داده است می تواند به روند رشد کمی و کیفی گیاه و در نهایت محصول تولیدی توسط کشاورز کمک کند.
آبیاری سیب زمینی
سیب زمینی از گیاهان حساس به خشكی محسوب می شود. كمبود رطوبت خاك سبب كاهش بیش از حد در عملكرد می گردد. تغییرات شدید رطوبت خاك می تواند موجب بد شكل شدن و غیریكنواختی رشد غدد گردد. زیادی رطوبت خاك یا آبیاری موجب شسته شدن عناصر غذائی و سموم شیمیائی به اعماق خاك، توسعه بیماری ها و كاهش درصد ماده خشك غده می شود. میزان حساسیت مراحل مختلف نمو، به تنش رطوبتی یكسان نیست. گیاه در مرحله جوانه زنی و سبز شدن حساسیت زیادی به كمبود رطوبت خاك ندارد، اما خشكی می تواند سرعت سبزشدن را به میزان قابل توجهی كاهش دهد. سیب زمینی در مرحله رشد رویشی و دوران رسیدگی به تنش رطوبتی چندان حساس نیست. تعداد دفعات آبیاری زراعت سیب زمینی در مناطق مختلف و انواع خاك و بسته به واریته های مختلف متفاوت است و چون باید در ماه های خشك این گیاه غده ببندد، تعداد دفعات آبیاری هر بار به مقدار كم و دفعات زیاد بسیار مفید تر است. از آنجایی كه روش کشت این گیاه جوی و پشته می باشد، و باید با روش نشتی آبیاری شود بنابراین باید آبیاری در زمینهای سبك و شنی در دفعات بیشتر و با مقدار كم و در خاكهای سنگین به مقدار متوسط و در دفعات كمتری صورت گیرد. باید دقت شود كه در زمین های سنگین آب پای بوته توقف نداشته باشد، چون باعث اشاعه بیماریهای قارچی و باكتریایی می شود.
طبیعی است در شـــــرایط زراعت عادی (شرایط زارعین) تشخیص دفعات آبیاری و زمان آن بستگی به نوع خاك، شرایط اقلیمی، عمق گسترش ریشه و رشد و نمو گیاه دارد و ارائه دفعات ثابت و معین آبیاری برای كلیه مناطق منطقی نیست. از نظر تجربی كشاورز با تعیین رطوبت خاك به روش لمسی در مزرعه و تجارب خوبی كه از این راه دارد می تواند زمان آبیاری این محصول را با توجه به یكی از موارد علمی و عملی زیر تعیین نمائید.
1. در صورت دسترسی به آب كافی، هفته ای یك بار آبیاری نمائید. (همانند با الگوئی که در این طرح پزوهشی اتفاق افتاده است)
2. در صورتی كه خاك زیر غده بذری، شروع به خشك شدن نماید، آبیاری انجام شود.
باید توجه داشته باشیم که عمق خیس سازی خاك در هرآبیاری به مرحله رشد بستگی دارد. در آبیاری های اولیه لازم است خاك را تا عمق 40 تا 50 سانتی متری خیس نمود. از زمان تكمیل پوشش زمین باید به عمق خیس سازی خاك افزود. معمولاً در یك آبیاری كامل، خاك را تا عمق 60 سانتی متری خیس می كنند.میزان تبخیر و تعرق مزرعه سیب زمینی به شرایط محیطی ورقم بستگی داشته و از 350 تا 700 میلی متر در هكتار متغیر است. برای تولید هر کیلو گرم سیب زمینی حدود ۳۰۰ لیتر آب مصرف میشود.
از آنجایی که کشور ما همواره با منابع محدود آبی در مناطق مختلف زراعی مواجه بوده است و آب یکی از مهمتریت عوامل محدودکننده در کشاورزی می باشد میتوان در اینجا به نقش بسیار مهمی و با اهمیتی که ازمایت می تواند ایفا کند اشاره نمود، طبق نتایج و بررسی های آزمایشگاهی بدست آمده ساختار فیزیکی ازمایت به گونه ای است که می تواند بیش از 54٪ وزن خود، در خود آب ذخیره کند و این بدان معناست که ازومایت می تواند به محصول کشت شده و کشاورزان و در نهایت محصول بیشتر و با کیفیت تری تولید نماید و همچنین این ویژگی به کشاورزان و در نهایت سیاست گزاران و مسوولین برنامه ریز برای بخش کشاورزی در خصوص مدیریت منابع آبی و روش های مدیریت آن کمک نماید.